Kenmerken HSP
De kenmerken van HSP in de praktijk van alle dag.
Hoe zit dat nu met HSP in de praktijk van alle dag?
In aanvulling op de blog met wetenschappelijke kenmerken, deel ik in deze blog kenmerken van HSP in de dagelijkse praktijk. De informatie komt uit verschillende bronnen. Ook uit boeken en interviews van dr. Elaine Aron.
Dr. Elaine Aron heeft de term ‘Highly Sensitive Person” (HSP) geïntroduceerd in 1996. Zij gebruikte de acroniem DOES om de eigenschappen te beschrijven. Dit gebruik ook in dit artikel.
Dr. Elaine Aron is Amerikaanse psychologe en wetenschappelijk onderzoeker binnen de klinische psychologie, hoogleraar, psychotherapeut en niet te vergeten: zelf HSP’er.
Zij heeft vanaf 1992, jarenlang onderzoek gedaan naar de kenmerken HSP en SPS.
SPS (Sensory Processing Sensitivity) is de wetenschappelijke term voor HSP.
Kenmerken HSP: DOES
DOES
Dr. Elaine Aron stelde het acroniem “DOES” samen om de kenmerken van HSP samen te vatten[1]:
- Diepgaande verwerking;
diepere informatieverwerking in de hersenen.* - Overstimulatie;
eerder overprikkeld; het optimum van ‘aurousal’ ligt anders. - Emotionele reactie en Empathie;
met sterkere emoties en inlevingsvermogen reageren.* - Subtiele stimuli;
kleine verschillen in waarnemingen worden door een HSP eerder opgemerkt dan bij een niet HSP*
* Blijkt uit studies met fMRI
Door verdere technologische ontwikkeling is het mogelijk om op (f)MRI scans te zien wat er in hersenen gebeurt bij waarneming of verwerking. Elaine Aron heeft samen met haar partner veel onderzoek gedaan met deze technologie.
[1] Kijk voor haar uitleg (in Engels) naar dit filmpje op youtube.
Diepgaande verwerking.
Bij eenzelfde situatie worden bij een HSP meerdere hersengebieden actief, en zijn ze ook sterker geactiveerd dan bij een niet-HSP.
Tijdens een overleg, vergadering zal een HSP niet alleen gehoord hebben wat de degene zei die aan het woord was. De HSP vangt ook meer op wat anderen tussendoor zeggen of doen. Tevens een scherpere waarneming wat er aan non verbale communicatie is. Dat iemand een afwijzende mimiek had, een ander voor zich uit zat te staren, weer een ander verveeld op zijn telefoon zat.
Ze hebben geroken dat de ruimte gelucht moest worden. Opgemerkt dat de koffie sterk was, de bos bloemen nodig vers water moesten. En dat collega X en Y anders op elkaar reageerden dan normaal. Een HSP voelt meer onderlinge sfeer.
Naast dat in het hier en nu meer wordt opgemerkt tegelijkertijd. Worden ook eerdere ervaringen opgehaald en worden meer verbanden gelegd tussen de hersengebieden. Dus bijvoorbeeld bij het strijdig op elkaar reageren van X en Y: er komt een herinnering naar boven van eerdere ruzies tussen collega’s of zelf ouders. Er wordt gezien (roder hoofd) en gehoord (stem verhef en elkaar onderbreken) en gevoeld (het boos gevoel wordt meegevoeld).
Je kunt je voorstellen dat een overleg voor een HSP-er meer energie kost dan een niet HSP-er. Geen probleem, als je dan ook tijd neemt om even te ontspannen en de gedachten los te laten.
Ook is fijne samenwerking naar een gezamenlijk doel een veel prettigere en rustigere ervaring dan wanneer er strijd is. Iedereen gedijt beter in een harmonieuze omgeving. Voor een HSP-er geldt dat nog iets meer.
Overstimulatie;
Een HSP kan in eenzelfde omgeving als een niet-HSP eerder overprikkeld raken. Dat kun je begrijpen na het voorbeeld van zojuist. Er worden letterlijk meer prikkels waargenomen en over de zenuwen doorgegeven om in de hersenen verwerkt te worden. Hierdoor kan het stress systeem kan eerder ingeschakeld worden. Je kunt zien dat in een groep mensen de HSP dan eerder overstuur is.
Er bestaat een optimum van spanning (in het Engels “Arousal”). Een bepaalde spanning laat ons goed functioneren, we presteren beter als we uitgedaagd worden. Een beetje stress, ofwel ‘gezonde stress’ maakt ons alert en laat ons goed functioneren.
We voelen ons ook prettig als we voldoende uitgedaagd, geprikkeld worden. We kunnen dan goed geconcentreerd doorwerken en de tijd vliegt om. Dit wordt ook wel ‘flow’ genoemd.
Te weinig prikkels of verveeld raken is bijzonder ongezond en geeft ons een zeer onprettig gevoel.
Het andere uiterste is een teveel van prikkels of druk: óverprikkeling. Dan raken overstuur of verward. We gaan stuntelen als ons zenuwstelsel overbelast wordt. We kunnen niet meer helder nadenken, ons lichaam is ongecoördineerd; we hebben minder of geen grip.
De beste prikkeling ligt dus ergens tussen te weinig en teveel. Dat is dat optimum van prikkeling. Dat optimaal niveau (het ideale niveau) ligt voor iedereen anders. Ook verandert dat tijdens ons leven.
Bij een HSP ligt dat optimum van spanning (optimum of Arousal) in ieder geval lager dan bij een niet-HSP.
In de praktijk zie je dus binnen een groep dat er mensen zijn die eerder door een situatie overstuur raken, of gaan stuntelen of stamelen. Zij hebben het meer nodig om na een drukke vergadering even een momentje te nemen. Of worden moe op een drukke verjaardag.
Als je zelf meer gevoelig bent zal je herkennen dat je je soms overprikkeld voelt als veel mensen door elkaar praten, er veel geluiden en beweging is. Een kantoortuin is geen fijne werkplek voor je.
Emotionele reactie en Empathie
Een HSP heeft in eenzelfde situatie meer emotionele gevoelens. Er worden in het brein meer gebieden actief die te maken hebben met emotionele verwerking. Ook wanneer het om emoties of gebeurtenissen van een ander gaat, heeft een HSP meer medeleven, meer empathie dan een niet HSP. Het bewustzijn van zichzelf en van de ander ten opzichte van zichzelf is sterker ontwikkeld.
In de praktijk zie je dus dat een HSP meer begaan is met een collega, zich eerder zorgen maakt om de verminderde gezondheid van de collega dan om het werk dat dan niet af komt. Wanneer een HSP werkt met cliënten of patiënten zal hij eerder aanvoelen wat de emoties zijn. Een verkoper kan daardoor goed intunen op de behoefte van de klant. Een zorgmedewerker zal goed aanvoelen hoe de stemming van een bewoner is op die dag.
Mijn eigen ervaring is dat ik eerder merkte dat er iets aan de hand was met een collega. En soms is dat prettig, want dat geeft een gespreksopening. Maar soms ook lastig: de ander is zich nog helemaal niet bewust van zijn eigen emoties. Tijdens een fusieproces was het voor mij een uitdaging om om te gaan met de vele conflicterende collega’s of conflicterende denkrichtingen
Subtiele stimuli
Een kleinere prikkel, subtiel verschil wordt door een HSP eerder opgemerkt dan door een niet-HSP.
Ofwel: een HSP kan kleinere verschillen zien, ruiken, horen, proeven. Daarbij is het niet zo dat íedere HSP-er op alle waarnemingen sterk is, maar ze soms uitspringen in één of enkele zintuigen.
Evolutionair gezien zijn de HSP degenen die als eerste gevaar opmerken of juist ruiken waar de voedselrijke omgeving is. Hierdoor is de gehele groep eerder in veiligheid, heeft meer kans op overleving.
Je herkent een HSP omdat hij/zij als eerste zegt “de melk ruikt zuur”, “de soep smaakt raar”. Of “ik ruik brand”. Als je zelf HSP bent merk je dat jij al dingen ruikt of ziet, terwijl de anderen ongestoord verder gaan met waarmee ze bezig zijn. Of jij denkt “wat is hier aan de hand?” terwijl je dan als antwoord krijgt “hoezo?”
De combinatie van de factoren
Als je voorgaande hebt gelezen, merk je ook dat de 4 kenmerken (DOES) niet losstaan van elkaar. Ze zijn onlosmakelijk verbonden. In het lichaam zijn ze ook niet te onderscheiden; alles gaat tegelijkertijd.
Het resultaat is dat een HSP er in de praktijk bijvoorbeeld na een verjaardag of andere bijeenkomst ’s avonds slechter in slaap komt. Alle ervaringen, alles wat er gezegd werd, de emoties van de anderen, de groepsverhoudingen, alles komt allemaal nog een keer voorbij.
Een HSP zal als hij een boek lees of film kijkt ook ín het boek of film zitten. Enge films of films met veel emoties komen ’s nachts nog een keer voorbij. Bij kinderen is het goed om daar rekening mee te houden. Maar ook voor jou als volwassen HSP-er. Kijk liever een feel-good-movie of lees een mooie roman dan een thriller.
Andere blogs van Sjannie:
– HSP in een notendop
– HSP kenmerken (wetenschappelijk)
– HSP ‘stop-en-check’
– HSP bijzonder?
“Ik heb (tijdens mijn studie) heel wat uurtjes huilend op de wc doorgebracht, omdat ik dacht dat ik gek werd; mijn onderzoek heeft uitgewezen dat deze vorm van terugtrekken, meestal om te huilen, kenmerkend is voor HSP’s ”
– Elaine Aron –
(Citaat p 16 (Aron, 2012 (1996))
Herken je jezelf in de kenmerken HSP?
Of heb je vragen? Bel of mail gerust!
06-13 39 80 83
info@praktijksjannie.nl
of stuur een contactbericht
Herken je jezelf in de beschrijving van HSP?
Met mijn ervaring in en over HSP kan ik jou leren jezelf beter te begrijpen. Omdat je meer prikkels en emoties verwerkt kun je sneller overprikkeld raken.
Met E.E.N. ® therapie kunnen we eventuele blokkades opsporen en oplossen.
Oude (en nieuwe) emoties kunnen verwerkt worden. Dan ben jij weer In Je Kracht, zodat jij weer een goede gezonde balans kunt behouden.
Liefs Sjannie
